مطالعه چندشکلی ارقام بومی و تجارتی از لحاظ صفات آگرونومیک، میزان آهن و روی و زیرواحد گلوتنین

گندم یکی از مهمترین منابع تاًمین انرژی و پروتئین برای جمعیت جهان می باشد. کیفیت پروتئین-های ذخیره ای دانه گندم تحت کنترل ژنتیکی بوده و در برنامه های اصلاحی، در کنار سایر صفات می تواند مورد توجه محققین قرار گیرد. آهن و روی دو عنصر حیاتی برای تغذیه بشر هستند و تامین آنها برای جامعه بسیار ضروری است. در این تحقیق سی و سه ژنوتیپ گندم نان ایرانی از نظر تنوع برخی عناصر دانه (مانند میزان آهن، روی، کلسیم، منیزیم، آمونیوم و کلر) و برخی صفات مورفولوژیکی (شامل طول خوشه، وزن هزار دانه، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، ارتفاع بوته، تعداد ساقه و تعداد میانگره) و تنوع آللی زیرواحد گلوتنین سنگین مورد مطالعه قرار گرفتند. ژنوتیپ های مورد مطالعه در قالب طرح لاتیس ساده کشت شدند. استخراج گلوتنین گندم به روش sds-page انجام گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ های مورد مطالعه از لحاظ همه صفات بجز تعداد میانگره، میزان منیزیم، کلر و آمونیوم دانه اختلاف معنی داری وجود دارد. ضریب تنوع فنوتیپی و همچنین ضریب تنوع ژنوتیپی برای میزان کلسیم و کلر دانه نسبت به سایر صفات بالاتر بود. وراثت پذیری عمومی برای تعداد ساقه، ارتفاع بوته و طول برگ پرچم بالا بود. همبستگی های ساده بین میزان روی با آهن، تعداد میانگره با ارتفاع بوته و میزان روی با آمونیوم دانه بالا و مثبت بود و همبستگی بین میزان روی دانه با طول برگ پرچم و همچنین میزان کلسیم دانه با تعداد ساقه منفی و معنی دار بود. در تجزیه رگرسیون گام به گام برای وزن هزار دانه، هیچ یک از صفات تغییرات وزن هزار دانه را توجیه ننمودند. در تجزیه به عامل ها 4 عامل شناسایی شدند که در مجموع 55/68 درصد از تغییرات داده ها را توجیه نمودند. تجزیه خوشه ای بر اساس کل صفات ژنوتیپ ها را به 5 گروه تفکیک نمود. بیشترین فاصله ژنتیکی (58/75) از لحاظ همه صفات بین ژنوتیپ های دز و شاهپسند و کمترین فاصله ژنتیکی (02/3) بین ژنوتیپ های بزوستایا و پیشتاز مشاهده گردید. برای میزان عناصر دانه نیز بیشترین فاصله ژنتیکی (54/88878) بین ارقام سپاهان و line a و کمترین فاصله ژنتیکی (67/134) بین ارقام روشن و بزوستایا بود. در نمونه های گندم نان مورد بررسی در مجموع 14 ترکیب آللی و 13 آلل تشخیص داده شد. میانگین کلی امتیاز کیفیت گندم های نان بر اساس زیرواحد های گلوتنین سنگین در دامنه 5 تا 10 بود و اکثر ارقام امتیازی معادل 6 داشتند. پانزده درصد از ژنوتیپ ها امتیاز بالای کیفیت یعنی 8 تا 10 را دارا بودند. بیشترین فراوانی در مکان ژنی glu-a1 مربوط به زیرواحد null (81/81 درصد) و در مکان glu-b1 مربوط به 8+7 (4/48 درصد) و در مکان glu-d1 مربوط به 12+2 (6/66 درصد) بود. در رقم سرخ تخم در مکان ژنی glu-d1 ترکیب آللی مشاهده شد که از نظر حرکت نسبی در ژل الکتروفورز 10% رفتاری شبیه 10+2 داشت. این ترکیب آللی در این تحقیق با نام *10+1/2 نام گذاری شد. بیشتر نمونه های گندم نان مورد بررسی دارای ترکیب آللی به صورت null، 8+7، 12+2 بودند. با توجه به نقش مهم زیرواحدهای گلوتنین سنگین به عنوان نشانگر ژنتیکی کیفیت آرد و پخت نان، نتایچ تحقیق حاضر یک برآورد ژنتیکی از کیفیت برخی از گندم های نان می باشد.